यहीँ घाम झुल्कियोस्
यहीँ पवन बहोस्
यहीँ फुलहरुको सुवास पाऊ
किनकि मलाई मेरो आज मन पर्यो।
म आज जन्मेको हुँ
आमाको आसा बनेर
त्यसैले त आज विशेष छ।
म चाहन्छु
यो सिङ्गो पृथ्वीले उत्सव मनावस्
आजको
किनकी
अर्को दिन मेरो जन्मदिन हुदैन।
मलाई म प्यारो लाग्छ
अनि पो मलाई अरु प्यारो लाग्छ
यहि प्यार कायम रहन
आज झैँ अन्य दिन रहोस्।
बैशाख बर्षको पहिलो महिना मात्र नभएर बिहेको महिना पनि हो। विगतको पाँच बर्ष यता यसलाई पाच बर्षे चुनावी महिनाको रुपमा पनि हेरिन थालेको छ।
बैशाखमा एउटा निम्तो मान्न गएको थिए। मानिस सामाजिक प्राणी भएकाले पनि होला अरुको निरन्तर ख्याल राखिराख्छन्। पहिरनमा सुहाउदो लक्का जवान देखेर पनि होला एउटा पुर्व परिचित वृद्ध आएर प्रश्न गर्नुभयो, "बाबुले कहिले हो त पुलाउ खुवाउने?"
समय\उमेर\सँगिहरुको विहे भैरहदा आउने समान्नातर प्रश्नले मलाई केहि नौलो अनुभुति दिलाएन भने, "अब छिटै।"
"अब अहिलेका केटाकेटिले पहिल्यै खोजी सकेका हुन्छन्, के को
चिन्ता?" अर्का उपस्थित वृद्धाले विषयलाई जोड दिए।
म त विषयान्तर गर्न चाहन्थे, तर कुराकानीले झनझन गहिरो रुप लिन थाल्यो, "त्यस्तो केहि छैन, हजुरहरुलाई नै दुख दिने हो।"
"साच्चै?" पहिलेका बाले सोधे।
"ढुक्क
हुनुस्, बरु लागि हाल्नुस्। अब ढिलो गर्नु हुन्न।" मलाई पनि कुराकानीमा रमाईलो लाग्न थालिसकेक थियो।
वरिपरिका सबै हासे। कुराकानी
मबाट अरु तिर पनि मोडिन थल्यो, साना केटाहरुलाई ठुलाले जिक्काउन थालेका थिए\थियौ।
केहि समयको अन्तरालमा पहिलेका वृद्धा आएर मलाई बोलाएर एउटा कुनामा लगेर प्रश्न गर्न लागे, "एउटा कन्या छिन्, बाबुलाई सुहाउने। पढे-लेखेकी, काम पनि भएकी। मलाई पहिल्यै भन्थे, मैले मिल्दो नभेटेको पनि हो अनि बाबुको पनि याद कस्तो नआएको। कुरा चलाम कि के छ?"
जति बढे पनि,
पढे-लेख गरे पनि आफ्नो जिन्दगीको निर्णय लिइहाल्न सक्ने भई सकेको छैन भन्ने बोध भयो।
पारिवारिक वातावरणमा हुर्कियो, बढियो। बुबाआमाको छहारीबाट केहि दिन भन्दा बढि
बाहिर नबसे पछि यस्तो हुन्छ भनेर केहि दिन आगाडि साथीले भनेको थियो। सायद त्यहि
भयो, मैले उत्तर दिन सकिन।
उहाँले कुरा थपिरहनुभयो, केटिको जात, केटिका बुबाआमाको पेसा, केटिको पारिवारिक पृष्ठभुमि, केटीका मावल पक्ष, आदि इत्यादी। अनि अन्तिममा सोधे, "कुरा चलाउ त?"
अब उहाँले निर्णय नै यही दिई सक्नु पर्छ जस्तो गर्नुभयो, आफुले आफुलाई बिहेको लायक नै ठानेको छैन मैले। केहि कुटनितिक बन्न खोजे, "हुन्छ, हामी यो विषयमा पछि कुरा गरौँला नि!"
सायद वृद्धाहरु कुरा गरेपछि, त्यसको अन्त नभए सम्म लागि रहन्छन्, यस्तो विशेषता आजका पिढिमा देखिदैन्।उहाँले थप्नुभयो, "केटि हेर्दैमा केहि बिग्रिन्न, अब अहिलेको जमाना केटाकेटिको मन मिले मात्र न हो बिहे हुने। फेसबुकमा कुराकानी गर्नुस्, भेटेर कुराकानी गर्नुस्। कुरा मिले ठिकै छ नमिले अर्को खोजौला!"
"खोजौला?" यो शब्दले पुन मलाई हिर्कायो। मैले कहिले उहाँलाई केटि खोज्ने अक्तियारी दिएर? उहाँ त हात धोएर लाग्नु होला जस्तो छ त।
वृद्धा यति
भनेर अलप भई सकेका थिए।
आजको विवाह सक्कियो, तर मेरो कुरा नसक्किने अवस्था आउला जस्तो देखियो। भर्खर पढाई सक्काएको छु, काम छैन। आफैलाई पाल्न गाह्रो छ, कहाँबाट बिहेको बारेमा सोच्नु। ति वृद्धाले घरमा पनि कुरा पुर्याएछन्। आमाले एकदिन सोध्नुभयो, "तैले त बिहेको कुरा चलाएको रहेछस्।"
आमाले कुरा
निकाले पछि यो विषय त्यहिँ बुढाले घर सम्म ल्याई सकेका होला भन्नेमा मलाई दुई मत
भएन। मैले कुराको ईतिविस्तार लगाए।आमा हास्नु भो।
ति बुढाले मेरो फोन नम्बर माग्न घरमा आएर आमासँग कुरा गरेका रहेछन्। बुढाले त्यसैदिन बेलुकी तिर फोन गरे, "साँची, बाबुहरु कुन पार्टिको रे? अब बाबुको बाबा कुनै पार्टिमा लागेको त देखेको छैन। बाबुको पो आस्था छ की?"
चुनावी सर्गर्मीले गर्दा पनि
होला, मान्छेलाई चुनावी चिन्ताले छोएको, दिमागले धेरै त सोच्न भ्याएको थिएन, सोचे बुढाले
कसैलाई भोट माग्न पो लागे।
पार्टी कुन भनौ, जब कि अहिले सम्म यो पार्टिले देश बनायो भनेर गर्व गर्न लायक काम गरेको कहि कतै भैटेको नै छेन। अनि कुनै पार्टीको लागि भनेर हिडेको पनि छैन, "म पनि कुनै पार्टिमा लागेको छैन।"
"ऐ...ऐ...
ल...ल... उता पट्टिकाले पार्टिको कुरा पनि गर्नुभनेका थिए, त्यहिँ भएर। राजनिति
गर्नेहरु परे, अब बाबुको पार्टी नभए पछि झनै सजिलो भयो।" यति भनेर वृद्धाले
औपचारिकता निभाउदै फोन राखे।
म अच्चममा
परे, विवाह गर्दा पनि राजनितिक आस्था खोज्ने हामी कस्तो संस्कारको बाटोतिर जादै
छौँ?
तर मेरो मनमा
पार्टिले ठुलो खलबल मच्चायो।राजनितिक चेत राख्ने भएर पनि होला की? सानै देखि
समाजिक विषयमा जानकारी राख्ने गर्थे, थोर बहुत राजनितिक विषयप्रति जानकार थिए।तर
पार्टी?
“त्रि-चन्द्र पढ्दा हुलमा लागियो, साथीहरु नेवि संधको नेता भए, सायद देख्नेले त्यतैको देखे।पहिलो बर्ष ति साथीहरुँग हिडे पनि दोस्रो बर्ष साथीहरुको संख्या र दायरा बढ्यो, अनि नेता साथीहरुसँगको दुरी पनि। साथीहरु एक ठाउँमा छन्, उनीहरुको राजनिति अर्को ठाउँमा।तर पनि केहि फरक पार्टिका साथीहरुले उहि पार्टीसँग जोडेर हेर्दा दुख लाग्थ्यो। तातातो समयमा कम्युनिष्ट, सोसललिष्ट, क्यापिटलष्टिक सबै सिदान्तको धेरथोर जानकारी सङग्रित पनि गरियो। २०\२१ बर्षको उमेरमा सिदान्त पढ्दा त कम्युनिष्ट पो खत्रा लाग्यो। उत्पादनमा जोड, क्षमता अनुसारको काम, आवश्यतका अनुसारको दाम। क्यापिटलष्टिकको सिदान्त पनि ठिकै लाग्यो, "साबैलाई धनि बनाउने। स्वतन्त्र बजार, क्षमता अनुसारको जिवन।कुरा ठिक भए पनि हुनु पर्ने पनि प्रगतिसिल नै हो, तर सबै धनी भए पछि कसले उत्पादन गर्छ? पछि विपिको सामाजवाद बारे पढे पछि लाग्यो यो पो हो त सिदान्त। क्षमता अनुसारको काम र काम अनुसारको पारिश्रमिक पो हुनु पर्छ नत्र त कामचोरहरुले लुटि हाल्छन् नि।"
पछि सोच्दै जादा लाग्यो, सबैमा
उस्तै क्षमता नहुने हुनाले समाजवादको मिठाईमा केहि कमि पो छ की? अध्ययनको क्रमा नै
कतै एउटा लेख भेटको थिए, जहाँ लेखिएको थियो कार्ल मास्कले आफ्नो किताबमा नै लेकेका
छन् रे कम्युनिष्ट सिदान्त दिर्घकालिन हुन सक्दैन भनेर। अनि ठिक त्यसै बेला
विजयकुमारको “खूसि” मा उहाले लेखेको विषयले
झन अन्योलमा पार्यो, मान्छेहरु ४० बर्ष सम्म कम्युनिष्ट र ४० पछि क्पापिटलष्टिक
बन्छन् भनेर। यो अनुभवात्मक ज्ञान हो या अध्यात्मक ज्ञान? युवाहरु वैचारिक रुपमा
यति कमजोर हुन्छ र, ठिक र बेठिकको छुट्टाउनै नसक्ने? पछि बाबुराम भट्टराईले पनि
कम्युनिष्ट विवार छोडे। यो राजनितिमा स्थायी मित्र र शत्रु नभए जस्तै स्थायी
सिदान्त पनि नहुदो रहेछ।
त्यस पछिको दिनमा पनि राजनितिक
सिदान्त निरन्तर पढिरहेको हुन्छु। सिदान्तले देश बन्ने होइन रहेछ। कम्युनिष्टको सिदान्तले चिन बन्दा अन्य देशमा बनेनन्। क्यापिटलिष्टिक सिदान्तले नै
अमेरिका बन्यो। मध्यम मार्गि बाटोले भारत पनि विकासमा अधि बढ्दै छ। अझ पढ्दा
राम्रो त नर्वे मोडल लाग्न थालेको छ, निशुल्क स्वास्थ्य र शिक्षा भएको।
*****
त्रिचन्द्र
भन्दा बाहिर पनि राजनितिले ध्यान मोडेको समय। पहिला २०६४ सालको चुनावमा हो, भोट हाल्न पाउने उमेर थिएन। सायद पाएको भए
माओवादिलाई नै हाल्थे की? देश नै जो माओवादिमय भएको थियो।भर्खर जनयुद्धबाट आएको पार्टी, धेरै गर्छु भन्थ्यो। चुनावको बेला हरेक नेता
विश्वको विकसित देश आफुले नै बनाएर आएको जस्तो गरि कुरा गर्थे। केहि आशा र भरोसाले
जनताले साथ दिदा पनि माओवादिले जनताको मनमा बास गर्न सकेन। नयाँ जोगिले धेरै खरानी
धस्छ भने झैँ भयो माओवादी पनि। भाषणमा ठुला नारा राखेको खरानी मात्रै धेरै देखियो,
काम केहि देखिएन।
दोस्रो
लकडाउनको समयमा राजनितिक सिदान्तलाई अझ राम्ररी पढे\सुने।इन्टरनेटमा उपलब्ध धेरै
स्रोतको प्रयोग गरे। देश बनाउने राजनितिले हो अब राजनितिमा लागेर देशको मुहार फेर्ने
हो भन्ने लागेको थियो, । तर जति पढ्दै गए, त्यति मनोरोगि जस्तो बन्दै गए। सिदान्त
कुनै गलत रहेनछ, तर देशको कुनै पार्टिको विगत-वर्तमान, सिदान्त र काम गराई विच
सन्तुलन रहेनछ।
चिना हेराउदा
ज्योतिषले धेरै भाग्यमानि छस् भन्थे, तर देशको वर्तमान हेर्दा ठुलो अभागि लाग्यो। म
विदुर नितिको समर्थक, न्याय र धर्ममा विश्वास गर्ने। तर समय चाडक्य नितिको रहेछ,
साम, दाम, दण्द, भेदको। मैले राजनिति सुरु गर्दा पनि म नोकियाको हालतमा पुन्ने
रहेछु, तत्कालिन समयमा जानुपर्ने एन्ड्रोइस प्रणालीमा, माईक्रोसफ्टमा गएर सबै
साम्राज्य नै खत्तम भए जस्तो।
२०७० को चुनावमा मिश्रित माहोल थियो, भोट हाल्ने नहाल्ने दोधार। मलाई यस पटक पनि फरक परेको थिएन, मसंग भोटर कार्ड थिएन भोट हाल्नु परेन।
माहोल हेरियो, राजनिति हेरियो। शिक्षित अनि
राजनितिक चेत बुझेको भएर होला, लाग्थ्यो चुनाव पनि उत्सवमय बन्दै छ अब देश बन्छ।
निर्वाचित उम्मेदवार उत्पादनले जस्तो जनताको भोक नमेटे पछि लाग्यो, सबै भम्र रहेछ।
२०७४ मा पनि
निर्वाचन आयो। मतदान मात्र स्थानिय निकायको निर्वाचनमा गरियो। केहि आसालाई मतदान
गरियो। केहिले जिते कहिले हारे। कामको मुल्याङ्कन गर्ने अवस्था गर्ने मौका नै
दिएनन्। स्थानिय स्तरमा हुने कुनै पनि निति-निर्माणको केहि पनि ज्ञात हुने मौका नै
दिएनन्। अब ति व्यक्तिलाई कसरी मतदान दिनु?
अहिले
निर्वाचनको माहोल बनेको छ।देशका विभिन्न ठाउँमा सहकर्मीहरु पनि उम्मेदवार बनेका
छन्। उमेर समुहका त झन धेरै उम्मेदवार बनेका छन्। यसमा खुसी छु, तर ठुलो बिडम्बना
आफ्नो स्थानिय तहमा कसलाई भोट हालु ठुलो दुविधामा छु? म आफूलाई कुन पार्टिमा
उभ्याउ? कुन चिन्हलाई पवित्र स्वस्तिक छापले विभुषित गरौँ?
अनि कतै ति केटिका अभिभावकलाई भेटे भने आफुलाई कुन पार्टिको भनौ होला? राजनितिक चेत सुन्य देखाउदा त आफै कमजोर पो पर्छु की?
धेरैलाई विर्सियो होला जस्तो लाग्छ। धेरैले जिवनमा धेरै गुन लगाए होलान। औपचारिक ज्ञान दिनेलाई बेला मौकामा सम्झिन्छ, तर अनौपचारिक पात्रलाई सम्झन गाह्रो हुन्छ। आज अनायसै ती पात्र प्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्न लाग्दैछु।
वस्तुको विनिमय मात्र गर्ने पसल सञ्चालकलाई त उसको सेवाको लागि कृतज्ञता व्यक्त गर्ने गर्छु भने अन्य विर्सिएका अनुहारलाई कसरी टाढा राखु। आज सबैलाई यथानाम गरेर एकमुष्ट धन्यवाद भन्दैछु।
मान्छेले सेवा पछि धन्यवाद भन्छ, त्यहिँ संस्कारमा पढेबढेको बबुरो हुँ। बिर्सिएका र छुटेकालाई सम्बोधन गर्न समय आवश्यक छान्दै थिए। उपयुक्त समय लाग्यो, नयाँ वर्षको पुर्व सन्ध्या, भोलिबाट नयाँ संवत सुरु हुदैछ, आज सबैलाई कृतज्ञता व्यक्त गर्दछु।
कखरा चिनाउने विद्धालय, लेख्न सिकाउने गुरु वर्ग, खेल खेल्न सिकाउने मित्र सबैलाई धन्यवाद। ती मध्ये गुरुवर्ग, नाता कुटु्म्ब प्रति सदैव आभारी हुनेछु। तर कतिलाई थाहा नै नपाइ विर्सिन पुगेछु। खै कसले पहिला कखामा च्याप्यो होला, को कसले औला समाएर हिडायो होला। सयौंले हजारै पटक क ख ग भनेर सिकाए होला। ती सबैलाई हिजोलो लागि धन्यवाद भन्न चाहान्छु।
कसले होला मलाई पहिला खेलकुद चिनाएको, कसले होला ति बाल्यकालका खेलकुद सिकाएको। डन्डि र वियो, इटा ढलाई, चुङ्गि जस्ता ईतिहास भएका खेल सिकाउने पात्र त आज गुमनाम छन्। मसँग तिनको अनुहारसम्म सम्झने शक्ति रहेन। भलै कृकेट, बाष्केटबल, फुटबल जस्ता उदाउँदो खेल चिनाउनेलाई पात्र मेरो मानसपटलमा जिम्दा छन्। ती विर्सिएकालाई आज आम माफि माग्दै धन्यवाद भन्छु, ति यादमा भएकालाई पनि हिजो झैँ आज पुन धन्यवाद।
कति पटक अस्पताल पुगे होला, कुन कुन डाक्टरले बचाए होलान। कुनकुन वैज्ञानिकको फर्मुलाले जीवन दियो होला, कतिले कति नापिनापि बनाएको औषधीलाई कुनकुन मेडिकल पसल सञ्चालकले दोहोर्याउदै तेहेराउदै कुनकुन परिणाममा खुवाउन सिफारिस गरे होलान्। ती सबैलाई धन्यवाद।
म जन्मेको समयमा विज्ञानको मात्र राज थिएन। कति मन्त्रको शक्तिको पनि थियो। मन्त्र शक्ति पनि लामो साधनबाट प्राप्त भएको हुन्। जसरी डाक्टरले साधना गरेर डिग्री प्राप्त गर्छुन, जसरी फार्मासिष्टले एकाग्रता र साधनाले औषधीको फर्मुला निर्माण गर्छुन्। त्यसैगरी एक साधु, सन्त, धामी, झाक्रिले पनि साधनबाट शक्ति प्राप्त गर्छन् भन्ने लाग्छ। हो त्यस्तै शक्तिले पनि मलाई धेरै पटक बचाएको छ। ती क्षेत्रका महान हस्तिप्रति आज आभार व्यक्त गर्न चाहान्छु।
कतिले मायाले प्रेरणा दिए, कतिले गालीले। त्यसैको परिणाम लाग्छ आजसम्म असल मान्छे बनी टिकिरहन हौसला दिएको छ। ती पात्रलाई पनि आज धन्यवाद भन्न चाहन्छु।
कति महान हस्तिहरुलाई हेरेर सिकियो, कति असफलबाट पाठ पढियो, यस्तो बाटोबाट गरे हानि हुन्छ भन्ने सिकियो। सिक्नलाई सदैव कलम समाएर सिकाए जस्तो हुदैन भन्ने पनि अरु कसैलाई हेरेर नै त सिकियो होला। यति सिकाउनेहरुलाई धन्यवाद मात्र भए पनि दिएर गुरु दक्षिणा दिनुपर्छ भन्ने लाग्दैछ।
मलाई धेरैले धेरै वस्तु दिए, सेवा दिए। कतिमा कतिलाई धन्यवाद भनियो कतिमा भनिएन। सायद यो शिलशिला निरन्तर रहला। सायद कसैलाई नमस्कार भनेर शिर निहुराएर मात्र सम्मान दिइन्छ भने म त्य सिद्धान्तमा विश्वास गर्दिन। तर यी बाहेक पनि अन्य विकल्पहरु छन् जसमा मैले सबैलाई उनीहरूले गरेको कार्यका लागि धन्यवाद भनेको छु।
धन्यवाद भन्न म आफुलाई मात्र केही गर्नुपर्छ भन्ने म मान्दिन। राम्रो फिलिम हेरेको बेला फिल्मको सम्पूर्ण टिमलाई धन्यवाद भन्छु। खेलबाट आनन्द दिनेलाई पनि धन्यवाद भन्छु। कसैको अन्यायको विरुद्ध बोल्नेलाई पनि धन्यवाद भन्छु। मेरो देशलाई प्रवासमा चिनाउने\सम्झाउनेलाई पनि धन्यवाद भन्छु। अनाज उब्जाउनेलाई धन्यवाद। हिजोभन्दा आज राम्रो बनाइदिनेलाई धन्यवाद। ती विर्सिएका सबैलाई धन्यवाद।
निजि यातायातको धेरै फाइदा होला, तर सार्वजनिक यातायातको यात्रा पनि कम फलदाय चाहिँ हुन्न। झन अरुको कथा पढ्न चाहनेलाई त अझ अधिक फाइदा हुन्छ। काठमाडौको मुटु जमल, रत्नपार्क, पुतलिसडक, भृकुटिमडण्प, बागबजार, डिल्लिबजार, असन, ईन्द्रचोक, वसन्तपुर लगायतको क्षेत्रमा जादा मैले अधिक रोज्ने यातायातको माध्यम कान्तिपुर यातायात हो। पुरानो मोडलका बस, कैलो अनि बिग्रिएको सिट। कालो धुवा फाल्छ तर पनि आफ्नो गन्तव्यमा विकल्प कम भएर कान्तिपुर चढ्न बाध्य मध्य एक हुँ म।
सादा झैँ नियमति बिसौनिबाट बस चढे। अत्याधिक गर्मिको सहरमा दायाबाया नहेरि बसको अन्तिम सिटको विचमा गइर बसे। अब नगर्मी न बिचमा हुने भिडभाड, आनन्द अनुभव भयो।
हर दिन बिहान ओछ्यानमा ऊ बोलाउन आउथ्यो। फरक स्कुल भए पनि हामी प्राय सँगसँगै स्कुल जान्थ्यौ। मलाई जीवनमा साथीको आदत पार्ने नै उहीँ हो जस्तो लाग्छ हिजोआज। साथी भएर नै हिम्मत आउने रहेछ, लाग्थ्यो मैले नसक्ने केही छैन संसारमा, तर वास्तविकता एकल हुदा थाहा हुने रैछ। अहिले थाहा पाउदैछु।
त्यो एकदिन उनको मेरो मन अनि रङ्ग मिल्यो कालो जिन्स अनि रातो भेष्टको पहिरन मिल्यो यस्तो कुरा मिल्यो मलाई गाउनु पर्ने उनलाई नाच्नु पर्ने हामील...
